یكی از فرازهای خطبه نورانی فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها دربارة اسرار و آثار جهاد است كه فرمود:

«و الجهاد عزّاً للاسلام و ذلا لا هل الكفر و نفاق»[1]

و نظیر همین تعبیر درباره جهاد در كلام همتا و همسرش امیرمؤمنان نیز آمده كه فرمود:

«فرض الله الجهاد عزاً للاسلام»[2]

در آموزه‌های اسلامی بر مسئله جهاد در راه خدا تأكید فراوان شده، از این رو در باب جهاد جای بحث بسیار است و لی آن‌چه در این جا اشاره می‌شود نگاه عارفانه به مسئله است، از منظر عرفانی، حق تعالی جهان را با دو رحمت اداره می‌كند: یكی رحمت عامه ودیگر رحمت خاصه، رحمت عامة خداوند جامع و فراگیر است و شامل همه موجودات هستی می‌شود لذا فرمود:

«رحمتی وسعت كل شیء»[3]

به لحاظ همین شمول و گستردگی اوست كه غضب الهی نیز زیر پوشش آن قرار می‌گیرد، چون خداوند غضبی ندارد تا مقابل رحمت عامه‌اش قرار گیرد، پس رحمت عامه همانند وحدت و هدایت مطلقه مقابل ندارد، اما رحمت خاصه رحمتی است كه مقابل غضب الهی قرار دارد و اگر در موردی قهر خداوند به صورت جنگ در برابر ستمگران و طاغیان خود سر ظهور كرد، تحلیل درستش این است كه كروهی درصد تخریب بنای بلند رحمت خاصه الهی بر می‌آیند، اما بنیان ستبر رحمت عام از زیر مجموعه خود كه رحمت خاصه است، دفاع نموده و در برابر سیل بنیان بر انداز و تهاجم سران ستم می‌ایستد، به همین دلیل چكاچك شمشیر مجاهدان،‌ برق نیزه مبارزان، و جرقة سم ستوران آن‌ها در حقیقت ظهور قهر نسبی خدا یا جلوه مهر و رحمت عامه اوست، و از آن جا كه حفظ زمین از تباهی و فساد و حیانت مراكز دین از ویرانی، رحمتی است كه بدون دفع فساد و طرد مزاحم ممكن نخواهد بود، دفاع و جهاد جزء كار‌های پر ارزش و از مصادق رحمت خاصه خداوند به حساب می‌آید.[4] و از همین روست خداوند كه رحمت او آن همه فراگیر است، در سورة «العادیات» حتی به سُمّ ستوران مجاهدان كه هجوم برق آسا آنان در پگاه روز جهاد بر سران ستم یورش می‌برند، سوگند یاد كرده،[5] و از این رهگذر ارزش جهاد در راه خدا را برای همگان قابل درك نموده است این بدان معنا است كه جهاد و حفظ دین و عزت متدینین در نگاه اسلام از قداست و عظمت بسیاری برخوردار است، از این روست كه مولوی ضمن سرودة‌ زیبایی می‌گوید:

مصلحت در دین ما جنگ و شكوه          مصلحت در دین عیسی غار و كوه[6]

بدین ترتیب معلوم می‌شود این كه فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها از جهاد به عنوان راه كار تأمین عزت اسلامی یاد نموده حقیقتی است كه قرآن كریم از آن چنین یاد كرده:

«و لله العزة و لرسوله و للمؤمنین و لكن المنافقین لا یعلمون»[7]

و در نگاه فاطمه زهرا و همسرش امیرمؤمنان این عزت الهی در سایه جهاد با ستم پیشگان تضمین و تأمین می‌شود و اگر جهاد و دفاع نباشد امت اسلام از عزت الهی به ذلت و زبونی گرفتار شده و از فیض و بركت دنیا و آخرت محروم خواهد شد لذا امیرمؤمنان می‌‌فرماید:«جهاد دری از درهای بهشت است كه خداوند آن را برای اولیای خاص خود گشوده، جهاد همان لباس تقوا، و زره استوار خداوند، و سپر محكم اوست، هركس جهاد را خوش ندارد و آن را واگذارد خداوند لباس خواری بر او می‌‌پوشاند، و غرق در بلا و مصیبتش می‌كند، و به پستی و حقارت گرفتار می‌آید و بر قلبش پردة سفاهت می‌افتد و به خاطر ضایع كردن جهاد حق از او گرفته می‌شود و به ذلت و خواری محكوم و از انصاف محروم می‌گردد.»[8] گفتنی است كه در نگاه اسلام جهاد در دو ساحه درون و بیرون مطرح است و جهاد بیرونی در صورتی مفید و كارساز است كه در كنارش جهاد درونی نیز وجود داشته باشد لذا مولوی می‌گوید:

ای شهان كشتیم ما خصم برون              كشتن اینكار عقل و هوش نیست
این جهاد اكبر است آن اصغر است         كار آن كسی نیست كاو را عقل و هوش

ماند خصمی زوبتر در اندرون                  شیر باطن سخرة خرگوش نیست[9]
هر دو كار رستم است و حیدر است          پرّد از تن چون بجنبد دنب موش[10]

 منابع:
[1]. خداوند جهاد را راهی برای عزت اسلام و خواری كفر و نفاق قرار داده. الاحتجاج، ج1، ص258.
[2]. خداوند جهاد را برای تأمین عزت اسلام فرض نمود. نهج‌البلاغه، حكمت252.
[3]. رحمت من همه چیز را فرا می‌گیرد. اعراف، آیه156.
[4]. ر،ك: جلوه‌های عرفانی نهضت حسینی، ص103.(به همین قلم)
[5]. العادیات،‌ آیات 1تا 5.
[6]. مثنوی معنوی، دفتر ششم، ص935.
[7]. عزت از آن خدا و از آن پیامبر او از آن مؤمنان است، لكن این دو رویان نمی‌دانند. منافقون، آیه8.
[8]. نهج‌البلاغه، خطبه27.
[9]. مثنوی معنوی، دفتر اول، ص64.
[10]. همان، دفتر پنجم، ص890.