. فاطمه زهرا مشکات نور خدا در هستی
یکی از اسرار خلقت فاطمه زهرا سلام الله علیها این است که خداوند او را آفرید تا مشکات و قندیل نور وجود او در نظام هستی باشد، در ابتدا باید به این آیه قران کریم در باب نور خداوند و تمثیل نور او در نظام هستی اشاره گردد که فرمود :

e="color: #008000;">«اللّهُ نُورُ السّماواتِ وَ اْلأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكاةٍ فیها مِصْباحٌ الْمِصْباحُ فی زُجاجَةٍ الزّجاجَةُ كَأَنّها كَوْكَبٌ دُرِّیّ یُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ زَیْتُونَةٍ»[1] در این آموزه متعالی به حقایقی اشاره گردیده که در چند نکته بازگو می شود:

الف : گرچه برخی از صاحب نظران[2] حتی برخی از عارفان[3] فراز «اللّهُ نُورُ السّماواتِ وَ اْلأَرْضِ» را به این معنا تلقی کرده اند که خداوند منویر و نوردهنده و روشن کننده عالم هستی است، ولی بعضی از بزرگان نکته آموز معاصر تاکید دارند که پیام «اللّهُ نُورُ السّماواتِ وَ اْلأَرْضِ» فراتر از معنای روشن کننده و نور دهنده است، و آنچه دیگران تصور کرده با تعبیر « الله منوّر السموات … » مناسب است در حالی که قران کریم خدا را نور هستی خوانده است و نه منوّر آن[4]. پس پیام «الله نور … » بسی فراتر و عمیق تر از تعبیر «الله منور … » است.

نگارنده در این باب در جای دیگر به تفصیل بحث کرده است[5].

 ب: درباره مفهوم «مشکات» مفسرین سخنانی متفاوت گفته اند: برخی آن را به معنای قندیل دانسته اند[6]، و برخی دیگر معتقدند که مشکات به معنای طاقچه ای است که در قدیم چراغ را برای روشن شدن اطاق در آن می گذاشتند و مشکات غیر از چراغ فانوس و قندیل و مانند آن است[7].

 ج: در روایات به عنوان تفسیر تطبیقی و بیان مصداق عینی و تاویل وحیانی این آیه مبارکه به وجود قدسی فاطمه زهرا تطبیق و تاویل شده است. امام صادق (ع) فرمود:«الله نور السموات و الارض مثل نوره کمشکوه» فاطمه علیها السلام، فیها مصباح الحسن؛ المصباح فی الزجاجه الحسین، الزجاجه کانّها کوکب درّی. فاطمه، کوکب درّی بین نساء اهل الدنیا یوقد من شجره مبارکه»[8] در این حدیث نورانی به چند نکته اشاره گردیده:

1. علامه مجلسی گفته است: در این حدیث فاطمه زهرا از یک سو به مشکات تشبیه گردیده، و از سوی دیگر به قندیلی از شیشه که همانند ستاره ای می درخشد. وجه تشبیه در هر دو مورد یک چیز است، و بدلیل اینکه حضرت فاطمه ظرف برای نور امام حسین است به « زجاجه = شیشه » تشبیه گردیده چون امام حسین پدر امامان بعد از حسین همه از نسل او هستند لذا حسین نور بیشتری داشته است.[9]

2. بر اساس آموزه متعالی: «لیس کمثله شیء»[10] خداوند از هرگونه مثل و مانند منزّه است، ولی مثل، آیت، مظهر و مانند آن بری او قابل تصور است از این رو در آیه یاده از فاطمه به عنوان مثل نور خدا یاد نموده است.

3. طبق این سخن امام صادق(ع) فاطمه زهرا(س) مثل نور خداوند در هستی است و اگر كسی می‌خواهد نور خداوند را در هستی درك نماید و نور هستی بودن خداوند را بفهمد، باید تلاش نماید که مثل نور او را در عالم که وجود قدسی فاطمه زهرا(س) است بشناسد.

چون فاطمه همانند مشکات در نظام هستی است که نور خدا در آن جلوه نموده است و از رهگذر این جلوه نور خدا در مشکات وجود فاطمی عالم روشن گردیده، حسن، و حسین و سایر امامان اهل بیت علیهم السلام جلوه های این نور اند که از مشکات وجود فاطمه که همانند ستاره درخشان است، در عالم جلوه نموده اند. و به همین دلیل در ادامه آن حدیث در تبیین فراز دیگر از آن آیه که فرمود: «نُورٌ عَلى‏ نُورٍ یَهْدِی اللّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشاءُ»[11] تصریح شده که مراد آمدن امامی بعد از امام است که خداوند به برکت آنها کسانی را که بخواهد هدایت می کند.

و در این رابطه سید صالح خلخالی در شرح مناقب این جمله را از برخی بزرگان نقل کرده که گفته است: «الله نور السماوات و الارض مثل نوره کمشکوه ای الفاطمیه الزهرا، فیها مصباح ای المحمدیه البیضاء، المصباح فی زجاجه ای فی العلویّةِ العُلیا، و العلویّة نزلت فی المشکوه الزهرائیه نزول الروح الکل فی الجسم الکل الذّی فیه یفر کل امر حکیم، ای امام بعد اماما الی یوم القیامه».[12]

طبق این بیان، مقصود از مشکات در آیه یاد شده فاطمه زهرا(س) است، و منظور از مصباح، نور هدایت محمد(ص) است، و مراد از زجاجه، جلوه علوی که در مشکات زهرا جلوه نموده، و از این رهگذر نور وجود امامان متجلی گردیده است.[13]

منابع:

[1]. خدا نور آسمان و زمین است. مثل نور او چون چراغدانی است که در آن چراغی ، و آن چراغ در شیشه گوی اختری درخشان است که از درخت خجسته زیتون افروخته شده. سوره نور آیه 35.
[2]. تفسیر ابوالفتوح راز، ج14، ص118.
[3]. داوود قیصری، مقدمه شرح فصوص الحکم، ص7.
[4]. ر.ک: المیزان، ج15، ص132 ؛ امام خمینی، تفسیر سوره حمد، ص103.
[5]. ر.ک: درسنامه عرفان امام خمینی، ص91.
[6]. ر.ک: کشف الاسرار، ج6، ص532.
[7]. ر.ک: المیزان، ج15، ص131.
[8]. اینکه در قران فرمود: خداوند نور آسمان و زمین است  و مثل نور او مانند مشکات است. مراد از مشکات فاطمه زهرا است. و مراد از مصباح حسن، و مراد از مصباح در شیشه حسینی است ، اینکه آن شیشه نورانی را مثل ستاره درخشان خوا نده ، مراد فاطمه زهرا ست که در میان زنان عالم می درخشد و ثمره درخت وجود مبارک ابراهیم خلیل است . اصول کافی، ج 1، ص195.
[9]. ر،ک: مرآت العقول، ج2، ص358.
[10]. چیزی مانند او نیست. شورا، آیه 11.
[11]. روشنی بر روشنی است، خدا هر که را بخواهد با نور خویش هدایت می کند. سوره نور، آیه 35.
[12]. خداوند نور آسمان ها و زمین است مثال نور او مانند نور چراغ دانی است یعنی فاطمیت زهرا در آن چراغی است، یعنی محمدی نورانی، چراغ در شیشه ای است، یعنی در علویت علیا، و علوی فرود آمد در مشکات زهرای چنان که روح کل در جسم کل، که در آن هر امر محکمی یعنی امامی تا روز قیامت نازل می شود. شرح مناقب محیی الدین عربی ص87 ص 88.
[13]. همان.