اخلاق پژوهش

در عرصه ی پژوهش چه فضائل و بداخلاقی‌ها بی قابل تصور است ؟

اخلاق پژوهش

شكی نیست كه تحقیق و پژوهش علمی در اسلام اهمیت بسیار فراوانی دارد و پرواضح است كه افكار، اندیشه‌ها و آثار محققان و پژوهشگران هر جامعه زیر ساخت‌های علمی آن جامعه را تشكیل داده، بناهای علمی و نتایج عملی و تجربی فراوانی به همراه دارد. از این رو، اگر محققان و پژوهشگران ارزش‌های خوب و پسندیده اخلاقی را با مسائل پژوهشی خود همراه كنند؛ زیر ساخت‌های علمی جامعه اثرات و نتایج مثبت و همیشگی خواهند داشت و اگر خدای ناكرده با امور غیر ارزشی و غیر اخلاقی همراه شوند؛ نتایج منفی و ناپسند به دنبال خواهند داشت؛ به همین جهت در این یادداشت به برخی از آموزه‌های اخلاقی اسلام درباره پژوهش اشاره می‌شود.

1. انگیزه الهی

نخستین مساله‌ای كه شایسته و بایسته است پژوهشگران به آن توجه كنند این است كه نیت و انگیزه خود را برای خدا خالص كنند و به خاطر جلب رضای خدا و تقرب به درگاه او تحقیق و پژوهشی انجام دهند.

زیرا می‌دانیم كه بر اساس نظام اخلاقی اسلام، نیت و انگیزه، به اندازه عمل و بلكه بیشتر از آن اهمیت دارد و به همین دلیل پیامبر اكرم (ص) فرمود: نیت مومن بهتر از عمل اوست (بحارالانوار ج 70 ص 186) و در جای دیگر فرمود: ارزش اعمال بستگی به نیت ها دارد و بهره هر كس از عملش مطابق نیت اوست، كسی كه به خاطر خدا و پیامبر هجرت كند هجرت به سوی خدا و پیامبر كرده است و كسی كه به خاطر رسیدن به مال دنیا یا به دست آوردن همسری هجرت كند بهره‌اش همان چیزی است كه به سوی آن هجرت كرده است. (مستدرك الوسائل ج 1 ص 90)

ماهیت هر عملی با توجه به نیتی كه فرد در انجام آن داشته مشخص می‌شود، زیرا اعمال ما، تنها جنبه ظاهری و دنیوی ندارند بلكه متشكل از ظاهر و باطن هستند، به همین جهت، برای ارزش‌گذاری كاری، تنها ظاهرِ خوب كفایت نمی‌كند بلكه باید باطن آن كار و شخص انجام دهنده آن نیز خوب و پسندیده باشد. به بیان روشن‌تر در دیدگاه اسلام تنها عملی ماندگار و ابدی خواهد شد كه با انگیزه الهی و پیروی از او انجام شود لذا برای اینكه تحقیق و پژوهش ما حقیقتا ارزشمند گردد و ما را به سعادت و كمال حقیقی رهنمون سازد نیازمند همراهی با انگیزه الهی و اخلاص در عمل است.

همچنین اگر قصد و نیت الهی و اخروی همراه تحقیق و پژوهش باشد، اجر و پاداش آن، مضاعف خواهد شد.

امام علی علیه‌السلام فرمود: عطایای الهی به اندازه نیت انسان است. (نهج‌البلاغه / نامه 31)

ذكر این نكته ضروری است كه اگر تحقیق و پژوهش به انگیزه دیگری مانند انگیزه‌های ثروت، قدرت و مانند آن صورت پذیرد هر چند ممكن است مدتی دنیای ما و دیگران را آباد كند اما چون در راستای زندگی حقیقی ما نیست فاقد ارزش حقیقی همه جانبه خواهد بود و سود معنوی برای پژوهشگر نخواهد داشت.

ادامه دارد……