2-توكل
از آموزه‌های اخلاقی اسلام، فضیلت توكل است كه بر محققین و پژوهشگران شایسته و بایسته است در همه امور زندگی خود از جمله در تحقیقات و پژوهشهای علمی، بر خدا توكل كنند.
توكّل از مادّه وكالت و به معناى سپردن كارها به خدا و اعتماد به لطف اوست و پرواضح است كه به معناى دست كشیدن از تلاش و كوشش نیست بلكه انسان تا آنجا كه در توان دارد باید تلاش كند و منزلگاه‌ها را یكى بعد از دیگرى با تمام توان بپیماید، امّا آنچه از توان او بیرون است به خدا واگذارد و از الطاف جلیّه و خفیّه او مدد بطلبد.
امام علی (ع) فرمود: كسى كه بر خدا توكّل كند مشكلات در برابر او خاضع، و اسباب براى او سهل و آسان مىگردد. (غررالحكم حدیث 9028)
و نیز فرمود: كسى كه توكّل بر خدا كند شبهات براى او روشن مىشود. (غرر الحكم حدیث 8985)
3. احترام به پژوهشگران سابق
پژوهشهای نو و جدید ـ در حقیقت ـ نتیجه و محصول زحمات و پژوهشهای پیشینان و دانشمندان گذشته است. پژوهشگران و محققان در هر دوره‌ای با بهره‌گیری از یافته‌ها و پژوهشهای محققان گذشته می‌كوشند تا كاروان علم و دانش و اندیشه را پیش ببرند و افق‌های جدیدتری به روی خود و بشریت بگشایند. به همین جهت بر هر محقق و پژوهشگر شایسته و بایسته اخلاقی است كه از دانشمندان و علمای گذشته به نیكی یاد كرده و زحمات و تلاش‌های آنها را فراموش نكند و به تعبیر دیگر مراتب اساتید را مراعات نماید؛ زیرا دانشمندان و محققان اسبق، اساتیدِ پژوهشگران سابق بودند و پژوهشگران سابق نیز اساتید و راهنمایانِ اندیشوران امروز .
پیامبر اكرم (ص) فرمود: هركس عالم و دانشمندی را گرامی بدارد مرا گرامی داشته و هر كس مرا گرامی بدارد خدا را گرامی داشته است… (جامع الاخبار ص 39)
4. شهامت و شجاعت در پژوهش
محقق و پژوهشگر باید در انجام پژوهش و تحقیقات علمی با شهامت و شجاعت قدم برداشته و نباید به دلیل ترس از ناتوانی یا ترس از مشكلات احتمالی یا امكانات كم و …. از انجام كارهای بزرگ خودداری كند. این مساله تا جایی مهم و اساسی است كه از مشورت با شخص ترسو نهی شده است. امام علی (ع) فرمود: هرگز با انسان ترسو مشورت نكن چرا كه تو را از كارهاى مهم باز مىدارد، و موضوعات كوچك را در نظر تو بزرگ جلوه مىدهد. (غرر الحكم حدیث 10349)
از طرفی دیگر پژوهشگر باید شجاعانه دنبال حق و حقیقت باشد و بعد از رسیدن به نتیجه ـ به خاطر اینكه ممكن است بسیاری از افراد آن را نپذیرند ـ از مطرح كردن آن نهراسیده و با شجاعت و شهامت از نظریه خود دفاع كند.
امام علی (ع) فرمود: شجاعت زینت است و ترس عیب است. (شرح غرر الحكم ج 7 ص 171)
5. امانت‌داری
امانت‌داری در پژوهش و تألیف، ركن مهمی از حیات علمی و تحقیقی یك جامعه است. هر پژوهشگری اخلاقاً موظف است منبع و مدرك هر مطلبی را كه نقل كرده ذكر كند.
همچنین امانت‌داری در تحقیق و پژوهش اقتضا می‌كند كه در نقل‌‌قول‌ها و یا در استنادها به سخن دیگران از قطعه كردن مطالب ـ كه مخل مراد كامل آن نقل است ـ پرهیز شود.
امام صادق (ع) فرمود: خداوند هیچ پیامبرى را مبعوث نكرد، مگر این كه راست گویى و اداء امانت نسبت به نیكوكار و بدكار جزو تعلیمات او بود. (كافی ج 2 ص 104)
همچنین فرمود: نگاه به ركوع و سجود طولانى افراد نكنید (و تنها آن را نشانه دیانت آنها ندانید) چرا كه این چیزى است كه ممكن است به آن، عادت كرده باشد، و هرگاه آن را ترك كند، نگران مىشود ولى نگاه به راست‌گویى و امانت‌داری آنها كنید. (كافی ج 2 ص 105)
6. روحیه حقیقت جویی در پژوهش
شایسته و بایسته است پژوهشگر همواره روحیه حقیقت جویی و حقیقت‌طلبی داشته باشد و همه تلاش و زحمت خود را در كشف حقیقت صرف كند. زیرا حق و حقیقت است كه باقی خواهد ماند.
7. پرهیز از كتمان حق
یكی از مهم‌ترین مسائلی كه پژوهشگران باید به آن توجه كنند این است كه نباید حقایق و مسائل واقعی را كه نیاز جامعه است كتمان كنند.
پیامبر اسلام (ص) فرمود: هر گاه از دانشمندى چیزى را كه مىداند سؤال كنند و او كتمان نماید روز قیامت افسارى از آتش بر دهان او مىزنند (بحارالانوار ج 57 ص 301)
در حدیث دیگرى از امیر مؤمنان على (ع) پرسیدند: بدترین خلق خدا بعد از ابلیس و فرعون … كیست؟
امام در پاسخ فرمود: دانشمندان فاسدند كه باطل را اظهار و حق را كتمان مىكنند و همان‌ها هستند كه خداوند بزرگ درباره آنها فرموده: لعن خدا و لعن همه لعنتكنندگان بر آنها خواهد بود. (بحار الانوار ج 2 ص 88)
8. پژوهش گروهی و استفاده از مشاوران
از اخلاق پژوهش این است كه تحقیقات علمی تا جایی كه امكان دارد به صورت گروهی انجام گردد. زیرا از هر جهت مفیدتر از كارهای فردی و شخصی است، به عبارت دیگر پژوهشهای فردی هر چند در جای خود مفید و ارزنده است اما اتقان پژوهشهای گروهی قابل مقایسه با پژوهشهای فردی نیست. اهمیت مشورت تا حدی است كه رسول گرامی اسلام (ص) - كه صاحب علم لدنی بود - با اصحاب خود مشورت می‌كرد.
امیر مؤمنان علی (ع) فرمود: بهترین آرا و اندیشه‌ها از آن كسی است كه از مشورت با دیگران خود را بی‌نیاز نبیند. (غرر الحكم و دررالكلم، ج1 حدیث 330)
امام حسن (ع) فرمود: هیچ جمعیّتى در كار خود با یكدیگر مشورت نكردند مگر این كه به خیر و صلاح خویش رهنمون شدند. (تحف العقول ص 164)
به قول مولانا:
این خردها چون مصابیح انور است / بیست مصباح از یكی روشنتر است
پرواضح است كه كار و پژوهش گروهی از مصادیق مشورت و كمك گیری از یكدیگر است و همه فوائد مشورت كردن را به همراه خود دارد.
9. پرهیز از شهرت‌طلبی و دنیا خواهی و تمایلات نفسانی
برای پژوهشگر و محقق شایسته و بایسته است كه در تحقیقات علمی خود از شهرت‌زدگی و دنیا طلبی بپرهیزد. زیرا این امور موجب دور شدن انسان از حقیقت و سعادت ابدی می‌شود.
قرآن كریم نكته بسیار مهمی را گوشزد می كند و می فرماید: “مَن كاَنَ یُرِیدُ الْحَیَوةَ الدُّنْیَا وَ زِینَتهََا نُوَفِّ إِلَیهِْمْ أَعْمَالَهُمْ فِیهَا وَ هُمْ فِیهَا لَا یُبْخَسُون أُوْلَئكَ الَّذِینَ لَیْسَ لهَُمْ فىِ الاَْخِرَةِ إِلَّا النَّارُ وَ حَبِطَ مَا صَنَعُواْ فِیهَا وَ بَاطِلٌ مَّا كَانُواْ یَعْمَلُون” (هود/15و16)
كسانى كه زندگى دنیا و زینت آن را بخواهند، (نتیجه) اعمالشان را در همین دنیا بطور كامل به آنها مىدهیم و چیزى كم و كاست از آنها نخواهد شد. (ولى) آنها در آخرت، جز آتش، (سهمى) نخواهند داشت و آنچه را در دنیا (براى غیر خدا) انجام دادند، بر باد مىرود و آنچه را عمل مىكردند، باطل و بىاثر مىشود.
ذكر این نكته ضروری است كه هر كاری اگر به خاطر و هدف هوای نفس و دنیا باشد مذموم است، حتی اگر نماز، روزه و احسان نیز به خاطر هوای نفس و دنیا باشد مذموم و باطل است اما اگر آن كار برای امور اخروی یا برای برپایی احكام دین و یا امور دنیوی كه منافاتی با امور معنوی و اخروی ندارد، باشد نه تنها ناپسند نیست بلكه پسندیده و ممدوح نیز می‌باشد و گاهی در برخی از موارد لازم و واجب نیز خواهد بود. لذا باید به دنیا به دیده وسیله بنگریم و آن را مزرعه آخرت بدانیم و به هیچ عنوان، دنیا را برای دنیا و لذت های زودگذر آن نخواهیم چرا كه آخرتی در پیش داریم و باید آماده سفر گردیم.
چیست دنیا از خدا غافل شدن / نی طلا و نقره و فرزند و زن
ادامه دارد…..
فرم در حال بارگذاری ...
