اعمال انسان در آخرت، مورد سنجش قرار می‌گیرد و این سنجش رتبه‌های انسان را در بهشت و جهنم مشخص می‌کند. اکنون این سوال مطرح است

که اگر کسی خدمتی به جامعه بشری کرده باشد، ولی دین مبین اسلام را قبول نکرده باشد، آیا این شخص وارد جهنم می‌شود یا این‌که به خاطر خدماتی که در دنیا انجام داده است وارد بهشت می‌شود؟ افرادی مانند ادیسون، نیوتن، گالیله و … آیا وارد جهنم می‌شوند چون مسلمان نبوده اند؟

با رجوع به قرآن، به این حقیقت، راه می‌یابیم که برای بهشتی شدن احتیاج به دو شاخصه است: یکی ایمان و دیگری عمل صالح. این دو علامت در آیات متعددی از قرآن مجید آماده است که به تعدادی از آنان اشاره می‌کنیم:

خداوند متعال در قرآن می‌فرماید: «وَ بَشِّرِ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ كُلَّما رُزِقُوا مِنْها مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقاً قالُوا هذَا الَّذي رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ وَ أُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً وَ لَهُمْ فيها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ هُمْ فيها خالِدُون‏[بقره/25] به آنان‌كه ايمان آورده‏‌اند و كارهاى شايسته كرده‏‌اند، بشارت ده كه برايشان بهشت‌هايى است كه در آن نهرها جارى است. و هر گاه كه از ميوه‏‌هاى آن برخوردار شوند گويند: پيش از اين در دنيا، از چنين ميوه‏‌هايى برخوردار شده بوديم، كه اين ميوه‏‌ها شبيه به يكديگرند. و نيز در آن‌جا هم‌سرانى پاكيزه دارند و در آن‌جا جاودانه هستند».

و یا در آیه دیگر می‌فرماید: «إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ يَهْديهِمْ رَبُّهُمْ بِإيمانِهِمْ تَجْري مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهارُ في‏ جَنَّاتِ النَّعيمِ[یونس/9] آنان را كه ايمان آورده‌‏اند و كارهاى شايسته كرده‌‏اند پروردگارشان به سبب ايمان‌شان به بهشت‌هايى پر نعمت كه نهرهاى آب در زير پايشان جارى است هدايت مى‌‏كند».

در آیات دیگری از قرآن نیز خداوند متعال، به این نکته اشاره می‌کند که اعمال افراد کافر نیز ارزشی ندارد، آن‌چنان که در سوره ابراهیم به این مسئله اشاره می‌کند و می‌فرماید: «مَثَلُ الَّذينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمالُهُمْ كَرَمادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّيحُ في‏ يَوْمٍ عاصِفٍ لا يَقْدِرُونَ مِمَّا كَسَبُوا عَلى‏ شَيْ‏ءٍ ذلِكَ هُوَ الضَّلالُ الْبَعيد[ابراهیم/18] مثَل اعمال كسانى كه به خدا كافر شده‏‌اند چون خاكسترى است كه در روزى طوفانى بادى سخت بر آن بوزد. توان نگه‏داشتن آن‌چه را كه به دست آورده‏‌اند ندارند. اين است گم‌راهى بى‏‌انتها».

پس با توجه به آیات که اشاره شد، به این حقیقت راه می‌یابیم که برای بهشتی شدن حتما باید دو بال وجود داشته باشد، یکی ایمان به خدا و دیگری عمل صالح. اکنون با توجه به این بیان، شخصی که خدمتی به بشریت کرده، اما ایمان به خدا نداشته باشد، وارد بهشت نمی‌شود. گرچه کار خوب وی نیز در دادگاه عدل الهی بی‌پاسخ نمی‌ماند، به همین خاطر خدای متعال ثمره این‌کار را در دنیا به این شخص می‌دهد، آن‌چنان که خدای متعال در این زمینه می‌فرماید: «مَنْ كانَ يُريدُ الْحَياةَ الدُّنْيا وَ زينَتَها نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمالَهُمْ فيها وَ هُمْ فيها لا يُبْخَسُون‏[هود/15] آنان كه زندگى و زينت اين دنيا را بخواهند، پس همه مزد كردارشان را در اين جهان مى‏‌دهيم و در آن نقصانى نمى‏‌بينند».

به این نکته نیز باید اشاره کنیم که علاوه بر این‌که خدای متعال پاداش این اشخاص را در دنیا به ایشان می‌دهد، در آخرت نیز بین این افراد و کسانی که دشمنانی با خداوند متعال داشته‌اند تفاوت وجود دارد و خدای سبحان به آنان تخفیف می‌دهد. از این‌رو پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در احادیث مختلف به افرادی اشاره می‌کند، که با این‌که مشرک بودند، ولی بعد از مرگ مورد عنایت الهی قرار گرفته‌اند که به عنوان نمونه می‌توان از «عبدالله بن جدعان» نام برد كه از مشركان معروف جاهليت و از سران قريش بود، رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله)در مورد وی فرمود: «كم عذاب‌ترين اهل جهنم ابن جدعان است. از ایشان سؤال كردند: چرا؟ فرمود: گرسنگان را سير می‌كرد»[2]
در روايت ديگری می‌خوانيم كه پيامبر به عدی بن حاتم(فرزند حاتم طائی) فرمود: خداوند عذاب شديد را از پدرت به خاطر جود و بخشش او برداشت».[3]

از سوی دیگر، باید به این نکته توجه داشت، که این مسائل مربوط به اشخاصی است که حق بر آن‌ها عرضه شده است، ولی آنان از آن روی برگردانده‌اند، ولی اگر فردی به خاطر علل مختلفی نتوانست حق را بیابد، ولی بر اساس عقل و فطرت خویش و دین خویش رفتار کرد، امید است که این شخص مورد لطف و عنایت الهی قرار بگیرد، آن‌چنان که خدای متعال، در قرآن می‌فرماید: «وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا يُعَذِّبُهُمْ وَ إِمَّا يَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ اللَّهُ عَليمٌ حَكيم‏[توبه/106]گروهى ديگر واگذار به فرمان خدا شده‏اند يا آنها را مجازات مى‏كند و يا توبه آنها را مى‏ پذيرد [هرطور كه شايسته باشند] و خداوند دانا و حكيم است».[4]

در مورد ادیسون و انیشتین و هر دانشمندی دیگری که خدمتی به جامعه بشریت انجام داده است، این قوانین جریان دارد با این تفاوت که ما نمی‌توانیم حکم کنیم، این شخص بهشتی است یا جهنمی، زیرا که ایمان امری قلبی است، و شاید این افراد، به حق رسیده باشد، و در مقابل آن تسلیم شده باشد که در این صورت وارد بهشت می‌شوند.

_______________________________________
پی‌نوشت
[1]. عقل انسان گرچه وجود قیامت و جزاء اعمال را قبول می‌کند آن‌چنان که در این نوشتار «آخرت چرا؟ جهنم چرا؟» به آن پرداخته شده است، ولی نسبت به جزئیات قیامت آگاهی چندانی ندارد، آن‌چنان که خدای متعال در قرآن به این حقیقت اشاره کرده است و می‌فرماید:« عَلى‏ أَنْ نُبَدِّلَ أَمْثالَكُمْ وَ نُنْشِئَكُمْ في‏ ما لا تَعْلَمُونَ[واقعه/61] اگر بخواهيم شما را نابود كرده و مخلوقات ديگرى مانند شما بيافرينيم و شما را بصورتى كه اكنون از آن بى‏‌خبريد برانگيزيم»
[2]. محدث نوري، ميرزا حسين، مستدرك الوسايل، موسسه آل البيت، قم، 1408ه.ق، ج7، ص247.
[3]. همان، ج7، ص14.
[4].  برای اطلاع بیشتر رجوع کنید به، کتاب عدل الهی استاد شهید مرتضی مطهری(رحمت‌الله‌علیه)